Każdy jest niepowtarzalny, a Enneagram to precyzyjny klucz do opisania tej unikatowości.
W świecie, w którym łatwo o zaszufladkowanie, starożytny system Enneagramu oferuje zaskakująco głęboką i dynamiczną perspektywę na ludzką psychikę. Warto na wstępie wyjaśnić, że choć jego korzenie sięgają tradycji ezoterycznych i duchowych, a nie psychologii akademickiej, to w ciągu ostatnich dziesięcioleci Enneagram stał się przedmiotem zainteresowania badaczy. Przykładem są prace dra Davida Danielsa ze Stanford University, który badał jego zastosowania kliniczne, łącząc typy Enneagramu z neurobiologią i strategiami radzenia sobie ze stresem. Współczesna wersja Enneagramu osobowości wywodzi się w dużej mierze z nauk boliwijskiego nauczyciela Oscar Ichazo, który w latach 60. założył Instytut Arica w Chile, gdzie rozwijał swój system "Protoanalizy". Jego nauki następnie rozwinął i spopularyzował chilijski psychiatra Claudio Naranjo, który studiował u Ichazo. Naranjo wzbogacił system o szczegółowe opisy typów, czerpiąc z własnej wiedzy z zakresu psychologii głębi i prowadząc intensywną pracę z małymi grupami w Stanach Zjednoczonych. To właśnie dzięki tym pracom Enneagram trafił do szerszego grona odbiorców i stał się inspiracją dla kolejnych pokoleń nauczycieli i autorów.1 Enneagram bada podstawowe motywacje, lęki i pragnienia, które kierują naszym życiem, zamiast skupiać się wyłącznie na zachowaniach.
Współczesne badania naukowe
W odróżnieniu od historycznych, jakościowych prac Ichazo i Naranjo, współczesna nauka podejmuje próby weryfikacji Enneagramu za pomocą standardowych metod badawczych. Przykładem jest badanie sieciowe z 2022 roku z udziałem 859 peruwiańskich studentów, które analizowało związki między typami Enneagramu a zdrową osobowością w obliczu stresu psychospołecznego. Chociaż jego celem nie było potwierdzenie trafności całego systemu, wykazało ono istnienie wewnętrznych powiązań między typami, co sugeruje, że Enneagram może opisywać spójny system psychologiczny.2
Nowe Perspektywy: Enneagram i Neuronauka
Enneagram ewoluuje i spotyka się z współczesną nauką. Przykładem jest książka "EnneaCenters: The Neuroscience of the Enneagram" autorstwa dr Ozgu Hafizoglu i Dona Hudsona. Jej celem jest zbadanie dynamiki mózgu stojącej za trzema centrami inteligencji – głową, sercem i brzuchem – oraz dziewięcioma strategiami typów Enneagramu w ujęciu neurologicznym. Książka, wyposażona w ponad 60 kolorowych wykresów, stanowi próbę połączenia filozofii Gurdjieffa z badaniami nad poznaniem, oferując mapę tego, jak każdy typ myśli i jak może uwolnić się od powtarzających, niezdrowych wzorców zachowań.3
Trzy Podstawowe Triady: Gdzie Tętni Życie?
Podstawą Enneagramu jest podział dziewięciu typów na trzy "Triady", związane z trzema centrami inteligencji – instynktownym, emocjonalnym i mentalnym. Każda triada skupia typy, które w podobny sposób radzą sobie z życiem, choć każdy typ reaguje w unikatowy sposób:
Triada Instynktowna (Typy 8, 9, 1): Brzuch/Ciało.
Te typy kierują się potrzebą autonomii, kontroli i bycia w kontakcie z rzeczywistością. Ich główną emocją jest Gniew, który różnie wyrażają:
- 8 (Szef): Wyraża gniew na zewnątrz, szukając kontroli i sprawiedliwości.
- 9 (Rozjemca): Tłumi gniew, dążąc do spokoju i unikania konfliktu.
- 1 (Perfekcjonista): Kieruje gniew do wewnątrz, dążąc do doskonałości i samokrytyki.
Triada Emocjonalna (Typy 2, 3, 4): Serce.
Te typy są skoncentrowane na relacjach, wizerunku i poczuciu własnej wartości. Ich kluczową kwestią jest Wstyd/Obraz siebie:
- 2 (Pomocnik): Chce być potrzebny, postrzegany jako kochający i bezinteresowny.
- 3 (Zdobywca): Dąży do sukcesu i podziwu, dba o wizerunek.
- 4 (Indywidualista): Szuka znaczenia i unikatowości, odczuwa brak i lęk przed byciem przeciętnym.
Triada Mentalna (Typy 5, 6, 7): Głowa.
Te typy kierują się lękiem i bezpieczeństwem, poszukując pewności i wsparcia:
- 5 (Obserwator): Wycofuje się, poszukując wiedzy i prywatności, aby czuć się kompetentnym.
- 6 (Lojalista): Szuka bezpieczeństwa, wsparcia i jasnych zasad; często jest pełen wątpliwości i obaw.
- 7 (Entuzjasta): Unika bólu i lęku poprzez ciągłe poszukiwanie nowych, stymulujących opcji i planowanie.
Gdzie Kryje się Unikatowość? Dynamika Wewnętrzna
To, co czyni Enneagram tak potężnym narzędziem, to jego zdolność do opisania, jak ten sam typ osobowości może objawiać się na tysiąc różnych sposobów. Dwa najważniejsze czynniki to:
-
Instynkty (Podtypy): Każdy typ ma trzy „instynkty” (Samozachowawczy, Społeczny, Seksualny/Bliskości), które priorytetyzuje. Nie tylko dominujący instynkt jest ważny, ale także ten najsłabszy. Osoby z najsłabszym instynktem samozachowawczym mogą być bardziej naiwne i nieuważne w kwestiach praktycznych, co może prowadzić do zaniedbań finansowych czy zdrowotnych. To instynkty tworzą 27 podtypów, które radykalnie różnicują każdy z 9 typów.
Przykładowo, Typ 4 (Indywidualista) z dominującym instynktem:
Samozachowawczym będzie skupiał się na tworzeniu autentycznej, estetycznej i wyjątkowej przestrzeni wokół siebie, a jego uczucie „braku” może koncentrować się na poczuciu komfortu i domowego ogniska.
Społecznym będzie zabiegał o bycie rozpoznawanym jako wyjątkowy i autentyczny w grupie, a jego tęsknota będzie dotyczyła znalezienia „bratniej duszy” lub wyjątkowej wspólnoty.
Seksualnym/Bliskości będzie poszukiwał intensywnej, transformującej więzi z jedną osobą, przez którą pragnie być w pełni zrozumiany i widziany w swojej wyjątkowości.
-
Skrzydła: Typ podstawowy jest modyfikowany przez jeden z sąsiednich typów. Na przykład, Typ 4 może mieć silne skrzydło 3 (4w3), co czyni go bardziej zorientowanym na prezentację i osiągnięcia, lub skrzydło 5 (4w5), co dodaje mu cech badacza i introwertyka.
Dalsza Różnorodność: Poziomy Zdrowia i Historia Życia
Ostateczny obraz unikatowości dopełniają:
Poziomy Rozwoju (Zdrowia): Ten sam typ, w zależności od poziomu świadomości i pracy nad sobą, może działać w sposób zdrowy, przeciętny lub niezdrowy. Osoba zdrowa wykorzystuje najlepsze cechy swojego typu, a osoba w stresie popada w jego najgorsze cienie.
Wpływ Dzieciństwa: Enneagram sugeruje, że każdy typ osobowości powstaje w wyniku głównego wspomnienia/decyzji z dzieciństwa – reakcji na otoczenie. Przykładowo, Jedynka mogła czuć się krytykowana i uznała, że musi być idealna, by zasłużyć na miłość. Sposób, w jaki rodzina i kultura wpłynęły na tę pierwotną "stratę", jest indywidualny i kształtuje dalsze strategie życiowe.
Enneagram nie ma na celu wrzucania Cię do szuflady, ale wręcz przeciwnie – wyposaża Cię w wiedzę o mechanizmach Twojej unikatowej psychiki. To narzędzie do samoświadomości, empatii i rozwoju, pomagające docenić nie tylko własną złożoność, ale i niewyczerpaną różnorodność świata.